محمدحسن اعتماد السلطنه

محمدحسن خان صنیع الدوله معروف به اعتماد السلطنه (۱۲۵۹-۱۳۱۳ق) از رجال دوران قاجار و نویسنده کتاب خیرات حسان بود. وی تحصیل کرده دارالفنون و از درباریان ناصرالدین شاه بود. اعتمادالسلطنه به فرانسه سفر کرد و به دانشگاه پاریس رفت. پس از بازگشت، رئیس دارالترجمه همایونی، مترجم مخصوص شاه و همچنین وزیر انطباعات (چاپ و نشر) شد. از او آثار بسیاری برجای مانده که کتاب روزنامه خاطرات از مهم‌ترین آثار اوست. اعتماد السلطنه همچنین کتاب خیرات حسان (۱۳۰۴ـ ۱۳۰۷ق) را درباره شرح حال حدود ۹۱۲ زن مشهور مسلمان به نگارش درآورد.

زندگی‌نامه شخصی

محمدحسن خان صنیع الدوله در ۲۱ شعبان ۱۲۵۹ق برابر با ۲۶ شهریور ۱۲۲۲ش در مراغه متولد و در ۱۸ شوال ۱۳۱۳ق برابر با ۱۴ فروردین ۱۲۷۵ش در تهران از دنیا رفت. وی ملقب به اعتمادالسلطنه، از رجال دربار دوره قاجار و عهد ناصرالدین شاه و نویسنده کتاب‌های بسیاری بود.

زندگی سیاسی

پدرش حاجی علیخان اعتمادالسلطنه، حاجب‌الدوله دربار ناصری بود. سایر اجدادش نیز عمدتا خدمتگزار دودمان قاجار بوده‌اند. وی در مدرسه دارالفنون تحصیل نمود و زبان فرانسه را به خوبی می‌دانست و معلومات نظامی را نیز در این مدرسه آموخت.

وکیل نظام، والی شوشتر، نایب الولایه خوزستان، ژنرال آجودانی شاه، وابسته نظامی ایران در فرانسه و سرانجام مترجم مخصوص شاه از دیگر مشاغل وی بود. او در سال ۱۲۸۰ق و با تشویق وزیر مختار فرانسه در ایران همراه با هیئت سیاسی به فرانسه مسافرت کرد. اعتمادالسلطنه از نظر سیاسی شخصیتی محافظه‌کار داشت، اما از نظر فکری، مترقی و روشن بود.

زندگی علمی

وی در دانشگاه پاریس، تاریخ، جغرافیا و ادبیات فرانسوی را آموخت و همچنین در مدت اقامتش در فرانسه زبان انگلیسی را نیز فرا گرفت. در مراجعت به تهران ناصرالدین شاه وی را به سمت ریاست دارالترجمه همایونی و مترجم مخصوص شاه و همچنین وزیر انطباعات (چاپ و نشر) گمارد. وی در این سمت، تعداد زیادی از کتب اندیشمندان هم عصر خویش را به نام خود منتشر نمود.

تألیف کتاب

از اعتماد السلطنه آثار بسیاری برجا مانده که بیشترشان چاپ شده‌اند. برخی مدعی شده‌اند که برخی از این آثار را زیردستان او نوشته‌اند. برخی از آثار مهم او عبارت‌اند از: روزنامه خاطرات، تاریخ منتظم ناصری، خلسه یا خواب‌نامه، مرآب البلدان و خیرات حسان. خیرات حسان (۱۳۰۴ـ ۱۳۰۷ق) درباره شرح حال حدود ۹۱۲ زن مشهور اسلام و نمونه اشعار گویندگان زن در سه جلد است. وی در این کتاب شرح حال زنان شاعر، ادیب، خوشنویس، هنرمند، عالم، فقیه، زاهد، عارف و نیز بانوان مقدس، اهل حرم پادشاهان، همسران و دختران بزرگان، معشوقه‌ها، زنان تاریخ‌ساز و حادثه‌آفرین از صدر اسلام تا عصر مؤلف، از ترک و عرب و عجم و هندی و حبشی را گرد آورده است. اعتمادالسلطنه کتاب مشاهیرالنساء اثر سید محمد ذهنی افندی، را که به زبان ترکی است، اساس کار خود قرار داده است. مدخل‌های خیرات حسان به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است که از میان آنها شرح حال سکینه بنت حسین، مفصل‌ترین شرح حال در این تذکره است.

پانویس

منابع

• کتاب ادبیات فارسی سال دوم متوسطه، چاپ هفتم، ۱۳۸۳ش.
• دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل «اعتمادالسلطنه».
• نیک بین، نصرالله، فرهنگ مکتشفین و جغرافی نویسان جهان، انتشارات نبوی، چاپ وزیری، ۱۳۷۵ش

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: